Dr. Muhammed Kemal KAHYALAR

Sağlık Olsun

Çörek Otunun Kardiyovaskuler ve Diğer Hastalıklar Üzerine Etkileri

04 Kasım 2022 - 13:18

Çörek Otunun Kardiyovaskuler ve Diğer Hastalıklar Üzerine Etkileri

Çörek otu geçmişten bugüne tedavide kullanılan bitkilerin en önemlilerinden bir tanesidir. Çörek otu tohumu ve biyoaktif bileşenlerinin antioksidan, antidiyabetik, antibakteriyel, antikanserojenik, antifungal, antitümoral, antikonvülsan, antienflamatuar, antiülserojenik, hipoglisemik ve immun sistemi güçlendirici gibi etkilerini güncel çalışmalarla gösterilmiştir
Ranunculaceae (Düğünçiçeğigiller) familyasına ait çörek otunun tarımı Kuzey Afrika, Orta Asya, Güney Avrupa ve ülkemizde de özellikle Isparta, Konya, Afyonkarahisar, Kütahya, Burdur ve Çukurova bölgelerinde yaygın olarak yapılmaktadır. Bitki, yetiştirildiği ülke ya da bölgeye göre İngiltere’de siyah kimyon, Amerika’da kara kimyon tohumu, Arap toplumlarında siyah tane, kara tohum gibi isimlerle anılmaktadır.

Ülkemizde Haziran-Temmuz aylarında çiçek açar ve meyvesi çok tohumlu bir kapsül şeklindedir. Meyve kapsülü olgunlaşınca açılır ve tohumların rengi siyaha dönüşür. Tohumlar oval şekilli, üç köşeli, 2-3 mm büyüklüğünde taneler olup, bunlar bitkinin kullanılan en önemli kısımlarıdır. Nigella cinsinin 20 türü olmakla birlikte bunların 13 türü ülkemiz florasında bulunmaktadır. Ülkemizde ise tarımı en çok yapılan ve ticarete konu olan türü Nigella sativa’dır. Nigella kelime olarak Latincede siyahımsı anlamına gelen nigellus’tan türetilmiştir. Çörek otu bitkisi adını tohumlarının siyah renginden almıştır.

Çörek otunun biyolojik aktif bileşikleri arasında timokinon, timohidrokinon, ditimokinon yer almaktadır.Asıl aktif maddenin ise timokinon olduğu kabul edilmektedir.Timokinon’un çörek otunun gösterdiği biyolojik aktivitelerde önemli bir rolü olduğu bildirilmekte olup, timokinonun %18’in altında olmaması gerektiği vurgulanmaktadır. Çörek otu tohumlarının karbonhidrat, yağ, vitamin, mineral ve sekiz esansiyel aminoasidi içerdiği de bildirilmektedir. Ayrıca tohumlar yağ asitlerinden oleik asit, linolenik asit, linoleik asit, araşidonik asit, palmitoleik asit ve stearik asitten oldukça zengin olduğu bildirilmiştir. Yine yapısında karoten içerdiği, saponinler, flavonoidler, indazol tipi alkaloidler, kardiyak glikozitler, potasyum, fosfor, kalsiyum ve demir açısından da oldukça zengin olduğu bildirilmiştir.

Çörek otu bitkisi çok dikkat çekici tarihsel bir geçmişe sahiptir. Bu bitki Anadolu kökenli olup, Mısır, Suriye, Hindistan, diğer Afrika ülkeleri ve Avrupa’ya yayılmıştır .Yapılan çalışmalarda 18. Firavun Tutankhamon’un (M.Ö 1325) eski krallar vadisinde bulunan mezarında çörek otu tohumlarına rastlanılmıştır. Bu tohumların Tutankhamon’un ölümden sonraki yaşamında iyi ve sağlıklı bir yaşam dilemek amacıyla konulduğu düşünülmektedir. Ayrıca Kleopatra’nın sağlıklı ve güzel görünmek için çörek otu yağını kullandığı, Romalılar döneminde baharat olarak kullanıldığı ve Antik Mezopotamya’da da bulunduğu bilinmektedir .Hipokrat (MÖ. 460-370) sindirim sistemi şikayetlerinin azaltılması ve karaciğerin güçlendirilmesi amacıyla kullanılmasını önermektedir. Ayrıca çörek otu tohumları eski Mısırlı ve Yunanlı hekimler tarafından diş ağrılarında, migrende, burun tıkanıklığında ve bağırsak kurtlarında tedavi amaçlı kullanılmış, bunun yanı sıra adet söktürücü ve laktasyon arttırıcı olarak da reçetelendiği kaydedilmiştir.Ayrıca çörek otu bitkisi, Hipokrates ve Dioscoridesin eserlerinde "Melanthion" adı altında geçmektedir.

Hz. Muhammed (SAV)’in ‘Ölüm dışında hiçbir hastalık yoktur ki çörek otunda onun için bir deva bulunmasın ‘ deyişi çörek otunun bir şifa kaynağı oluşunu vurgulamaktadır. Yüzlerce İslam hekiminin terkiplerinde yer verdiği çörek otunu 1031 yılında İbn-i Sina El-Kanun fi’t Tıb kitabında metabolizmayı harekete geçirerek halsizlik, yorgunluk gibi belirtileri ortadan kaldıran bir bitki olarak tanımlamıştır

Serbest radikallerin neden olduğu oksidatif stres; damar sertliği, şeker, hipertansiyon, kanser gibi birçok hastalığın patogenezinde rol oynar. Çörek otu sabit yağının ve fenolik içeriğindeki timokinonun lipozomlardaki lipid peroksidasyonunu yani oksidatif stresi önleyici etkisinin olduğu gösterilmiştir. Çörek otu yağının, serbest radikallerin neden olduğu beyin ve kalp anoksisi ve iskemisi, arterioskleroz, romatizma ve kanser gibi hastalıklarda lipid peroksidasyonunu azaltmada kullanılabileceği çalışmalarla gösterilmiştir.

Diyabet inflamatuar bir hastalık olup birçok kardiyovaskuler hastalığa zemin hazırlamaktadır.Çörek otundan elde edilmiş olan timokinon maddesi daha önce diabet oluşturulan deney farelerine dört hafta süreyle verilmiş ve bu süre sonunda deney farelerinin kan şeker düzeyinin önemli derecede düştüğü görülmüştür. Çörek otunun yapısındaki timokinonun karaciğerde glikojenden glikoz üretimini azaltması bu olayın mekanizmasında rol aldığı araştırıcılar tarafından ifade edilmektedir. Yapılan diğer çalışmalarda ise diabetik farelerde kullanılan çörek otu yağının herhangi bir yan etki oluşturmadan kan şeker düzeyini düşürdüğü ve bu etkisini pankreastan salınan insülin miktarının artışına bağlı olarak gerçekleştirdiği tespit edilmiştir.

Kaatabi ve arkadaşları daha önce yaptıkları üç aylık çalışmayı çörek otunun uzun süreli etkilerini görmek için tekrarlamışlar ve oral hipoglisemik ilaç kullanan tip 2 diyabetli bireylere bir yıl süreyle çörek otu (2 g/gün) vermişlerdir. Kontrol grubuna kıyasla müdahale grubunda AKG düzeyi ve HbA1c düzeyinde anlamlı azalma saptanmıştır. Yine müdahale grubunda tedavi süresi boyunca başlangıç değerlerine kıyasla insülin direnci düzeyi anlamlı olarak düşük, β-hücre aktivitesi anlamlı olarak yüksek bulunmuştur. Oral hipoglisemik ajan kullanan tip 2 diyabetli hastalarda çörek otu desteğinin (1 yıl) kardiyak işlevler üzerine etkisinin değerlendirildiği çalışmada çörek otu kullanmayan grupta HbA1c düzeyinde değişiklik saptanmazken, müdahale grubunda anlamlı derecede azalma görülmüştür
Çörek otu tohumunun yapısında bulunan timokinonun hem arterial kan basıncını düşürdüğü hem de kalp atım hızını azalttığı tespit edilmiştir. Bununla beraber çörek otu tohumlarının tansiyon düşürücü etkisinin kısmen idrar söktürme özelliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Çörek otu içeriğindeki esansiyel yağların kan kolesterol düzeyini azaltıcı etkisini, karaciğer HMG-CoA redüktazı inhibe ederek ya da bu etkinliğini azaltarak oluşturduğu belirtilmektedir. Kolesterol düşürücü ilaçların yerine veya bu ilaçlara ilaveten çörek otu kullanımın etkinliğini ve güvenilirliğini değerlendiren çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Najmi ve arkadaşlarını çalışmasında insülin direnci bulunan katılımcılardan 6 hafta boyunca atorvastatin ve metformine ilaveten çörek otu yağı (2.5 mL×2/gün) alan grupta yalnızca atorvastatin ve metformin alan gruba kıyasla TK ve LDL-K düzeylerindeki azalmanın anlamlı düzeyde daha fazla olduğu saptanmıştır. Buna karşın TG ve HDL-K düzeylerindeki değişim değerlendirildiğinde iki grup arasında anlamlı fark olmadığı gözlenmiştir. Karaciğer enzimlerinde artışın statin kullanılan grupta olduğu görülmüştür.

Yapılan toksisite çalışmalarında çörek otu kullanımı için geniş bir güvenlik sınırı olduğu vurgulanmakla birlikte, literatürde akut böbrek yetmezliği ve alerjik reaksiyonlara yol açabildiğini gösteren olgu sunumları mevcuttur. Hemoglobin metabolizmasını değiştirebildiği, serum kolesterol, TG ve glikoz düzeyleri, lökosit ve trombosit oranını düşürdüğü saptanmıştır. Bunun nedeni kesin olarak bilinmemekle birlikte, çörek otunun yapısında bulunan timokinondan kaynaklandığı düşünülmektedir. Çalışmalarda hemoglobin metabolizmasındaki değişikliklerin, lökosit ve trombosit sayısındaki düşüşün dikkate alınması gerektiği vurgulanmaktadır.

Çörek otunun kullanımının faydaları çok olmakla birlikte bunun ilaç olmadığı unutulmamalıdır. Takviye olarak kullanması isteyen kişilerin mevcut hastalıkları,beraberinde kullandıkları ilaçlar ve kan tahlilleri de göz önüne alınarak hekim kontrolünde kullanması ve düzenli takiplerini aksatmaması akılcı olacaktır.Eczanelerde takviye amacıyla standardize preparat şeklinde satılan ürünlerin alınması önerilir.

Sağlıklı günler dilerim;
Dr. Muhammed Kemal KAHYALAR

Kaynak: Bes Diy Derg 2016:44(1):55-61, Göller Bölgesi Aylık Hakemli Ekonomi ve Kültür Dergisi Ayrıntı Cilt 7 Sayı 80 Kasım 2019, Samsun Sağ Bil Der, 2018; 3(1): 25-29, Yalçın N. (2019) Çörek Otu (Nigella Sativa L.) Esansiyel Yağının Ratlarda Bağırsak Kasılımları Üzerine Etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi., Taşar N. (2010) Sıçanlarda Renovasküler Hipertansiyonun Neden Olduğu Doku Hasarına ve Hemodinamik Değişikliklere Karşı Nigella Sativa’ nın Koruyucu Etkilerinin Araştırılması. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi., Bulca S. (2014) Çörek Otunun Bileşenleri Ve Bu Yağın Ve Diğer Bazı Uçucu Yağların Antioksidan Olarak Gıda Teknolojisinde Kullanımı. Journal of Adnan Menderes University Agricultural Faculty 11(2) : 29-36., Güzelsoy P, Aydın S, Başaran N. (2018) Çörek Otunun (Nigella Sativa L.) Aktif Bileşeni Timokinonun İnsan Sağlığı Üzerine Olası Etkileri J Lit Pharm Sci. 7(2):118-35., Aslan R. (2018) Antioksidan Destekleri Her Zaman Etkili ve Güvenli mi? Ayrıntı Dergisi 6(65): 25-30.